Skuteczność terapii analitycznych oparta o dowody naukowe

Skuteczność terapii analitycznych oparta o dowody naukowe

Agnieszka Turkiewicz - Maligranda

Czym jest dowód w stwierdzeniu „terapie oparte na dowodach naukowych” (Evidence Based Practice, EBP)? Dowodem jest potwierdzona skuteczność danej terapii. Ważne jest jednak, aby prześledzić sposób dochodzenia do stwierdzenia czy dana terapia jest skuteczna i co to właściwie znaczy.

Początkowe badania nad skutecznością terapii (efficacy) oparte były o paradygmat ilościowy (podejście nomotetyczne vs idiograficzne) wykorzystywany w badaniu skuteczności leków (evidence based medicine). Badane było czy coś zadziałało a nie na podstawie czego zadziałało. Badanie przeprowadzano według ściśle określonych reguł. Mierzono zmienne objawowe przed i bezpośrednio po działaniach psychoterapeutycznych. Przeszkoleni do tego terapeuci korzystali z podręcznika, który stanowił instrukcję postępowania z pacjentem. Pacjenci byli ściśle wyselekcjonowani: musieli mieć jedno rozpoznanie według funkcjonującej klasyfikacji chorób psychicznych (czy takie osoby w ogóle istnieją?).

Procedura badania bliższa była procesowi terapii behawioralno – poznawczej stąd ta wypada jako bardziej skuteczna niż terapie psychoanalityczne. Procedura tak przeprowadzanych badań nad skutecznością terapii wyabstrahowuje metodę, narzędzie terapii z relacji. Nie można więc powiedzieć, że terapia psychoanalityczna jest nieskuteczna skoro sposób badania nie badał tego, co jest leczącym czynnikiem w terapii psychoanalitycznej, czyli relacji. A przecież w terapii analitycznej to również osoba terapeuty jest „narzędziem” pracy i istotnym czynnikiem w powodzeniu procesu terapeutycznego. To dzięki pomieszczaniu i kontenerowaniu przez terapeutę mogą zachodzić głębokie procesy przemiany strukturalnej u pacjenta. Badania te nie badały metod terapii psychoanalitycznej, stąd brak dowodu na skuteczność tej terapii. A brak dowodu nie może być i nie jest dowodem na nieskuteczność jakiejś terapii.

Obecnie badania opierają się na różnorodnej metodologii (sposób doboru pacjentów do grup, możliwość wyboru formy terapii vs przydzielenie rodzaju terapii, homogeniczność rozpoznania, czas trwania terapii, itp.) oraz wykorzystują różne narzędzia. Oprócz badań ilościowych są też i takie, które badają funkcjonowanie pacjenta przed i po psychoterapii a także to jak sam pacjent doświadcza wpływu terapii. Chociaż te ostatnie są najrzadziej przyjmowaną perspektywą badawczą.

Jedno ze współczesnych badań porównawczych pomiędzy terapią krótkoterminową a długoterminową wskazało, że objawy depresyjne u pacjentów leczonych krótkoterminowo w pierwszym roku terapii złagodniały istotnie bardziej w porównaniu z terapią długoterminową. W drugim roku od rozpoczęcia leczenia różnice się wyrównały. Natomiast w trzecim roku redukcja objawów okazała się istotniejsza u pacjentów leczonych długoterminowo w porównaniu z pacjentami poddanymi terapii krótkoterminowej. Oznacza to, że terapie krótkoterminowe dają korzyści szybciej, ale większe efekty w dłuższej perspektywie daje terapia długoterminowa.

W innym badaniu okazało się, że pacjenci korzystający z niespecyficznego standardowego leczenia psychologicznego (SLP) w porównaniu z grupą osób korzystających z długoterminowej terapii psychoanalitycznej (DTP) w momencie zakończenia terapii uzyskali podobny poziom poprawy objawowej. Istotne różnice pojawiły się jednak dopiero po zakończeniu terapii, co wykazały tzw. badania typu follow-up. Okazało się, że u osób korzystających z długoterminowej terapii psychoanalitycznej poprawa utrzymywała się jeszcze po 42 miesiącach od zakończenia terapii w porównaniu z pacjentami korzystającymi z standardowego leczenia (po 24 miesiącach od zakończenia leczenia: DTP – remisja u 38,8% osób, SLP -19,2%, po 30 miesiącach: DTP – 34,7%, SLP – 12,2%, po 42 miesiącach: DTP – 30%, SLP – 4,4%). Może to wskazywać, że metoda psychoanalityczna przyczynia się do zbudowania autorefleksyjnej postawy i lepszego rozumienia własnych emocji, co prowadzi do lepszego regulowania swoich stanów emocjonalnych i radzenia sobie ze zmianami, kryzysami i relacjami przez osoby, które skorzystały z tego rodzaju terapii. W terapii analitycznej chodzi bowiem o zmianę struktury emocjonalnej, zbudowanie zdolności do mentalizacji a nie jedynie redukcję objawów. Wciąż jednak szukamy sposobów empirycznej weryfikacji zmiany relacyjnej jaka zachodzi w procesie terapii analitycznej.

Obecne badania podkreślają wartość integracji najlepszych dostępnych badań z wiedzą kliniczną terapeuty oraz z wartościami i preferencjami pacjenta i mówi się raczej o praktyce psychologicznej opartej na dowodach (evidence-based practice) niż o terapiach opartych na dowodach (evidence-based therapies).

Literatura:

1. Beutel, M., Krakau, L., Kaufhold, J., Bahrke, U., Grabhorn, A., Hautzinger, M. i Leuzinger‐Bohleber, M. (2023), Recovery from chronic depression and structural change: 5‐year outcomes after psychoanalytic and cognitive‐behavioural long‐term treatments (LAC depression study). Clinical psychology & psychotherapy, 30(1), 188 201.

2. Cierpiałkowska, L. (2003). Szanse i pułapki badań naukowych nad efektywnością psychoterapii. W: M. Fajkowska-Stanik, K. Drat-Ruszczak, M. Marszał-Wiśniewska (red.), Pułapki metodologiczne w badaniach empirycznych z zakresu psychologii klinicznej (s. 183-198), Warszawa: Wydawnictwo Academia Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej.

3. hrząstowski Sz. (2019) Praktyka psychoterapeutyczna oparta na danych naukowych – za i przeciw, PSYCHOTERAPIA 2 (189), strony: 45–57.

4. Czabała, J. (2013). Czynniki wspólne procesu psychoterapii. W: J. Czabała, Czynniki leczące w psychoterapii, Warszawa: PWN.

5. Kalita, L., Chrzan-Dętkoś (2018), Skuteczność psychoterapii psychoanalitycznych, Psychoterapia, 4(185), 5-16.

6. Leuzinger-Bohleber, M., Hautzinger, M., Fiedler, G., Keller, W., Bahrke, U., Kallenbach, L., & Beutel, M. (2019), Outcome of psychoanalytic and cognitive behavioural long-term therapy with chronically depressed patients: a controlled trial with preferential and randomized allocation. The Canadian Journal of Psychiatry, 64(1), 47-58.

7. Lilienfeld, S. O., McKay, D., & Hollon, S. D. (2018). Why randomised controlled trials of psychological treatments are still essential. The Lancet Psychiatry, 5(7), 536-538.

8. Rosenzweig, S. (1936). Some implicit common factors in diverse methods of psychotherapy. American journal of Orthopsychiatry, 6(3), 412.

9. Shedler, J. (2018), Where Is the Evidence for “Evidence-Based” Therapy? Psychiatric Clinics of North America, 41(2), 319-329.

10. Solms M.: Interpretacja marzeń sennych a neuroscience. W: S. Murawiec i C. Żechowski (red.), Od neurobiologii do psychoterapii (s. 267-281). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii.

11. Westen D.(1999): Status naukowy procesów nieświadomych, W: S. Murawiec i C. Żechowski (red.) Od neurobiologii do psychoterapii, Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii.

12. Żechowski, C. (2009). Próba randomizowania i kontrolowania w psychoterapii psychoanalitycznej – między eksperymentem a kliniką. W: S. Murawiec i C. Żechowski (red.), Od neurobiologii do psychoterapii (s. 267-281). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii.